sabato 2 agosto 2014

In domu de su messaiu - A casa del contadino

In domu de su messaiu totus, ominis, feminas e piciocheddus, depìant acudì a fai tanti cosas, de mangianu a noti. A pustis de su traballu in campannia, si depìat attendi su cuaddu e totus is animalis de cotilla: procus, puddas, anadis e cunillus. 
 Candu fudi tempu malu e non si andàt in campannia, su messaiu si preparàt totus is atretzus, cun is erbas de pauli chi crescìant in abundantzia in donnia riu o canali: su fenu, su cannisoni, su giuncu e sa spadua. 
 Sa canna cherìat tirada sempiri e serbìat a fai cannitzadas, orrius e, impari cun s'ollastu, is cadinus, is scateddus e sa bestimenta de damingianas e buttillas.
 Sa meri, allichidiada sa domu, depìat cuxinai, fai su pani e is druchis, sciacuai a manu, cusì cratzonis e camisas, tessi linu e cotoni, arricramai e preparai sa scrarìa. Medas bortas totus custas cosas benìant fatas a de noti, puita a da dì depìat andai a fai is traballus in campannia.
 Candu si depìat fai una domu noa, tocàt a impastai terra e palla po fai su ladrini, asciutau a su soli. Custu traballu abbisongiàt de s'agiudu de meda genti. 
 Is piciocheddus fuantas prexaus de agiudai is mannus, imparendi totus is traballus, e su tempu po giogai fìat pagu.

 Is stoias benìant usadas pò si setzi a costau a sa giminera, po crocai in terra e po riparu provisoriu. Fuantas impenniaus in custu traballu su nannai cun is piciocheddus.
 Sa stoia benìat tessia cun is follas de sa spadua, una erba de pauli. Serbìat un troagiu fatu de cuatru truncus a incrociu, acapiaus beni, e unu cuintu postu a traversu. 
 Po prima cosa si depìat sfollai sa spadua e ponni a asciutai a su soli, a coa si fadìant is matzus de spadua de sa larghesa de sa stoia chi si cherìat fai; una borta postas benìant intreciadas cun is funigheddas de giuncu, tiradas beni cun pesus fatus de pedras. Su numuru de is girus dipendìat de sa larghesa e de sa lunghesa de sa stoia.

S'orriu de canna o sa cannitzada fudi postu po bòvida de sa crabatura, a suta de sa tebia, e me in magasinus po fai is lossias de su laori. 
 Po fai s'orriu si usàt sa canna tirada a cambiu de luna in su mesi de friaxu, pullìa e sicada; si ponìat a amoddiai po dda traballai mellus. Si fadìat unu spacu a una parti e si pistat cun sa pedra de mallai po ndi fai corrìas paris. Si cumintzàt intrecendi duas corrìas de canna a cruxi, a pustis s'ind'aggiunghìant atras a ischina de pisci. 
 S'orriu si usàt puru po is spondas de is carrus e po carrigai is manigas o sa palla de su trigu e, me in s'istadi, chi si ddu podìat permiti, po is barracas de mari.

Intrecendi s'ollastu cun sa canna si podìant fai is strexus po arragolli sa birdura e sa fruta (su scateddu o su cadinu). 
 Si sceberàt s'ollastu a misura de su chi si depìat fai e si pullìat beni. Si cumintzàt de su fundu, intrecendi s'ollastu e agiunghendi sempiri atras petias candu is primas fiantas totus finìas. Po fai is costas si usàt sa petia longa e s'intreciàt cun sa canna segada a corrìas finis e moddis, de sa misura chi si cherìat. 
 Si finìat su traballu cun s'oru e is manigas de tricias de ollastu.


A casa del contadino tutti, uomini donne e bambini, dovevano pensare a fare tante cose, da mattina a sera. Dopo il lavoro in campagna, dovevano pensare al cavallo e agli altri animali da cortile: maiali, galline, anatre e conigli.
 Quando c'era brutto tempo e non si andava in campagna, il contadino si preparava tutti gli attrezzi, con le erbe di palude che crescevano in abbondanza in ogni rivolo o canale:  su fenu (stiancia), su cannisoni (canna palustre), su giuncu (giunco di palude) e sa spadula (sala). 
 La canna doveva essere sempre estratta e serviva a fare cannitzadas (cannicciate), orrius e, insieme ai polloni di olivastro, is cadinus, is scateddus (tipi di cestini) e il rivestimento delle damigiane e delle bottiglie.
 La contadina, rassettata la casa, doveva cucinare, preparare il pane e i dolci, lavare a mano, cucire pantaloni e camicie, tessere lino e cotone, ricamare e preparare sa scrarìa. Molte volte tutte queste cose venivano fatte di notte, perché di giorno doveva andare a lavorare in campagna.
 Quando bisognava costruire una casa nuova, bisognava impastare terra e paglia per fare su ladrini (mattone di terra cruda), asciugato al sole. Per questo lavoro ci voleva l'aiuto di molta gente. 
 I bambini erano contenti di aiutare i grandi, imparando tutti i lavori, e il tempo per giocare era poco.

Le stuoie venivano usate per sedersi accanto al camino, per sdraiarsi in terra e come riparo provvisorio. Erano impegnati in questo lavoro il nonno con i bambini.
 La stuoia veniva tessuta con le foglie di sa spadula, un'erba di palude. Serviva un telaio fatto di quattro tronchi a incrocio, legati bene, e un quinto messo di traverso. Per prima cosa si doveva togliere le foglie e metterle ad asciugare al sole, dopo si facevano i mazzi di spadula della larghezza della stuoia che si voleva fare; una volta sistemate venivano intrecciate con le funicelle di giuncu, tirate bene con pesi fatti di pietra. Il numero di giri dipendeva dalla larghezza e dalla lunghezza della stuoia.

S'orriu de canna o sa cannitzada (cannicciata) era posto come copertura del tetto, sotto alle tegole, e nei magazzini per fare is lossias (silos) del grano. Per fare s'orriu si usava la canna estratta al cambio di luna nel mese di febbraio, pulita e seccata; si metteva ad ammorbidire per lavorarla meglio.  Si faceva uno spacco da una parte e si pestava con una pietra di fiume levigata per farne delle strisce uguali. Si cominciava incrociando due strisce di canna, poi si aggiungevano le altre a spina di pesce. S'orriu si usava pure per le sponde dei carri, per caricare i covoni o la paglia del grano e, d'estate, chi se lo poteva permettere, per le baracche del mare. 

Intrecciando i polloni di olivastro con la canna si potevano fare i recipienti per raccogliere la verdura e la frutta (su scateddu o su cadinu) Si sceglievano i polloni in base alla misura di quello che si doveva fare e si puliva bene. Si cominciava dal fondo, intrecciando i polloni e aggiungendo sempre altri rametti quando i primi erano tutti finiti. Per fare i lati si usavano i rami lunghi e si intrecciavano con la canna tagliata a strisce fini e molli, della misura desiderata. Si finiva il lavoro con il bordo e i manici di trecce di polloni.